Oddychanie to podstawowa czynność organizmu, która polega na dostarczaniu niezbędnego do życia pierwiastka – tlenu. Odpowiedzialny jest za nią układ oddechowy składający się z górnych i dolnych dróg oddechowych (Sylwanowicz, Szostakiewicz-Sawicka 1989), przepony i mięśni międzyżebrowych (Lorens, Karwowska, Więcek-Poborczyk 2017). Oddychanie odgrywa również bardzo istotną rolę w procesie mówienia. Aparat oddechowy generuje strumień powietrza, nieodzownego w przebiegu powstawania dźwięków mowy (Lorens, Karwowska, Więcek-Poborczyk 2017).

Prawidłowe oddychanie charakteryzuje się: wdechem i wydechem przez nos (z wyjątkiem sytuacji, w których występuje zwiększone zapotrzebowanie na tlen), zamknięciem warg, przyklejonym do podniebienia twardego w jamie ustnej właściwej językiem (Pluta-Wojciechowska 2015). Właściwy typ oddychania to oddychanie mieszane; żebrowo-przeponowo-brzuszne, zwane inaczej typem całościowym. To jest najbardziej efektywny typ, w którym pracują wszystkie mięśnie oddechowe. Zapewnia najlepszą wentylację i najbardziej optymalne rozmiary klatki piersiowej (Tarasiewicz 2003).

Dysfunkcję oddychania stwierdza się analizując wyżej wymienione aspekty. W wybranej literaturze wymieniane są dwa rodzaje nieprawidłowego oddychania, podczas którego powietrze zostaje pobrane torem ustnym: na tle nieprawidłowości strukturalnych i nawykowych (Pluta-Wojciechowska 2015).

O dysfunkcji oddychania mówimy wtedy, gdy istnieje przeszkoda uniemożliwiająca prawidłowy przebieg tego procesu (brak drożności w obrębie struktur odpowiedzialnych za pobór powietrza przez nos) (Pluta-Wojciechowska 2015). Taka sytuacja ma miejsce również podczas znacznego wysiłku fizycznego i wówczas jest ona prawidłowa. Oddychanie torem nosowym może być całkowicie niemożliwe lub częściowo utrudnione. Wtedy człowiek uzupełnia niedobór powietrza oddychając ustami.

Nieprawidłowe oddychanie o charakterze nawykowym występuje, gdy przyczyna dysfunkcji została zniwelowana, a pozostał utrwalony nawykowy, nieprawidłowy sposób oddychania (Pluta-Wojciechowska 2015).

Wśród przyczyn wywołujących dysfunkcję oddychania wymienia się między innymi: obrzęk śluzówki przy nieżycie nosa, przerost migdałka gardłowego, skrzywienie przegrody nosa, jego niedrożność, wady anatomiczne nozdrzy, polipy, rozszczep wargi i podniebienia (Pluta-Wojciechowska 2015), alergie, osłabione napięcie mięśni „(…) wrodzoną lub nabytą hipotonię mięśni narządu żucia twarzy, choroby alergiczne, skazę wysiękową (…) oraz inne przyczyny miejscowe” (Łabiszewska-Jaruzelska 1977, 1998, s. 45-46), długotrwałe karmienie pokarmem z butelki oraz liczne parafunkcje (Rządzka 2011).

Skutki dysfunkcji oddychania mogą być miejscowe (dotyczą bezpośrednio zespołu ustno-twarzowego) oraz ogólne (wynikające ze zmniejszonej ilości dostającego się do organizmu tlenu, co powoduje między innymi bladość czy niespokojny sen) (Pluta-Wojciechowska 2015).

W wybranej literaturze przedmiotu wymienia się następujące skutki:

– zwiększenie podatności na infekcje dróg oddechowych,

– nagromadzenie dwutlenku węgla, co może prowadzić do występowania częstszych skurczów serce i w efekcie zaburzeń jego pracy,

– wady zgryzu,

– zwiększenie podatności na próchnicę i infekcję dróg oddechowych,

– zmiany w rysach twarzy

– zmiana wzajemnego układu żuchwy i szczęki,

– zmiana pozycji języka i głowy,

– brak odpowiedniej pracy mięśni warg, policzków,

– nieprawidłową pozycję i napięcie mięśni języka,

– zmianę kierunku strumienia powietrza (która może powodować wąskie i wysklepione podniebienie twarde,

– zwiększoną pracę mięśni szyjnych (również tułowia).

Nieprawidłowe oddychanie może spowodować dysfunkcję połykania. Wtedy język napiera na przednie zęby, zamiast kierować się do podniebienia (Malicka 2013 za Pluta-Wojciechowska 2009), co może mieć wpływ na stan artykulacji.

Wskazówki:

Należy obserwować, w jaki sposób dziecko oddycha. Jeśli dostrzegamy nieprawidłowości wskazana jest konsultacja z lekarzem pediatrą, lekarzem laryngologiem lub logopedą.

BIBLIOGRAFIA

• Iwankiewicz S., 1991, Ćwiczenia z otolaryngologii. Podręcznik dla studentów medycyny i stomatologii., Wyd. V, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa.
• Kasperczyk J., Kasperczyk J., Obecność dysfunkcji a ryzyko rozwoju wad zgryzu u dzieci. Profilaktyka i wczesne leczenie, „Forum Logopedyczne”, 19, 2011, 132 – 137.
• Lorens G., Karwowska A., Więcek-Poborczyk I., 2017, Gora – Gesty Obrazujące Ruchy Artykulatorów, Wyd. I,  Harmonia Universalis, Gdańsk.
• Łabiszewska-Jaruzelska F., 1998, Etiologia zaburzeń w obrębie narządu żucia, [w:] B. Rocławski (red.), Opieka logopedyczna od poczęcia, Glottispol, Gdańsk.
• Malicka I., Oddychanie jako jedna z funkcji prymarnych, Forum Logopedyczne, Nr 21, 2013, 47 – 54.
• Pluta-Wojciechowska D., 2015, Zaburzenia czynności prymarnych i artykulacji. Podstawy postępowania logopedycznego, Wyd. II, Bytom.
• Skorek M. E., Rządzka M., 2011, Profilaktyka i terapia dysfunkcji oddechowych u dzieci, Wyd. I, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra.
• Sylwanowicz W., Szostakiewicz-Sawicka H., 1989, Tułów, [w:] J. Sokołowska-Pituchowa (red.), Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa.
• Tarasiewicz B., 2003, Mówię i śpiewam świadomie, Wyd. I, Universitas, Kraków.

 

 

Opracowała: Marta Giza – logopeda