Odgryzanie
Czynność odgryzania pojawia się w rozwoju człowieka od chwili wyrżnięcia się mlecznych zębów siecznych, czyli około 8 – 10 miesiąca życia. Wtedy należy wprowadzić dziecku łatwo rozpuszczalne, miękkie pokarmy stałe, a później z biegiem czasu pokarmy stałe i stosunkowo twarde.
Odgryzanie rozpoczyna się w momencie opuszczenia żuchwy i ustawienia „(…) brzegów siecznych siekaczy górnych i dolnych naprzeciw siebie” (Pluta-Wojciechowska 2015, s. 70), co łączy się z wysunięciem żuchwy. Następuje skurcz mięśni, co skutkuje odcięciem przez siekacze kęsa pokarmu, który następnie przechodzi na język. Wargi zamykają się, a pokarm przemieszcza się na powierzchnie zębów bocznych (Pluta-Wojciechowska 2011, 2015).
Prawidłowe wykonanie tej czynności cechuje się odpowiednim miejscem odgryzania pokarmu i poprawnym sposobem odgryzania. Pożądane jest odgryzanie przednie, w którym pracują siekacze oraz odcinanie pokarmu wraz ze skurczem mięśni biorących w nim udział (Emiluta-Rozya 2013).
Nieprawidłowe odgryzanie charakteryzuje się kompensacyjnym udziałem zębów bocznych (mówimy wtedy o odgryzaniu bocznym), odłamywaniem kęsów, rozmiękczaniem pokarmu w przestrzeni międzyzębowej. O niepoprawnej realizacji tej czynności mówimy również, gdy dziecko nie przyjmuje pokarmów stałych. Pokarmy zostają rozdrobnione wcześniej poza jamą ustną. Niewłaściwe wykonanie może wiązać się również z brakiem zwarcia zębów dolnych i górnych, którego powodem jest niepoprawny zgryz (Emiluta-Rozya 2013, Pluta-Wojciechowska 2015).
1.7.4. Gryzienie i żucie
Gryzienie rozpoczyna się jednocześnie z ukazaniem się nowych zębów mlecznych i odbywa się w narządzie żucia w dwóch płaszczyznach. Pokarmy, niezbędne do tej funkcji to pokarmy stałe i stosunkowo twarde (które można łatwo rozpuścić w ślinie), pokarmy twarde (ale tylko te, które nie wymagają żucia) (Pluta-Wojciechowska 2011, 2015).
Żucie natomiast następuje „wraz z pojawianiem się kolejnych zębów mlecznych, w szczególności trzonowych, po treningu gryzienia”(Pluta-Wojciechowska 2015, s. 71) oraz przebiega w trzech płaszczyznach. Jest to czynność złożona, w której język przemieszcza pokarm na powierzchnie żujące zębów. Tam jedzenie jest utrzymywane ze współudziałem policzków (Pluta-Wojciechowska 2011). „(…) Dalej następuje miażdżenie i rozcieranie pokarmu z przewagą ruchów odwodzenia i przywodzenia żuchwy; żucie odbywa się najczęściej po jednej stronie, ze znacznym użyciem dużych sił, a jego istota to rozcieranie twardego i pokruszonego pokarmu między powierzchniami zębów trzonowych z wykorzystaniem ruchów zbliżonych do obrotowych, które są przeplatane przemieszczaniem pokarmu i mieszaniem go ze śliną” (Pluta-Wojciechowska 2015, s. 72).
Emiluta-Rozya rozróżnia żucie okrężne od żucia pionowego. Żucie okrężne to czynności gryzienia i żucia, w których pokarm jest rozdrabniany i rozcierany poprzez ruchy żuchwy odwodzenia, przemieszczania na boki i przywodzenia z zamkniętym wejściem do jamy ustnej. Żucie pionowe cechuje się ruchami odwodzenia i przywodzenia żuchwy, nie występuje przemieszczenie na boki. Taka czynność nie wpływa pozytywnie na sprawność aparatu artykulacyjnego. Podczas obu sposobów żucia może występować otwarta lub zamknięta szpara warg (Emiluta-Rozya 2013).
Nieprawidłowy przebieg tych czynności wiąże się z zaburzonym rozwojem narządu żucia oraz ma wpływ na rozwój sprawności artykulacyjnej (Pluta-Wojciechowska 2015).
Bibliografia:
- Emiluta-Rozya D., 2013, Całościowe badanie logopedyczne z materiałem obrazkowym, Wyd. 1, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa.
- Pluta-Wojciechowska D., 2011, Mowa dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia, Wyd. I, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków.
- Pluta-Wojciechowska D., 2011, Paradygmat postępowania w przypadku zaburzeń połykania w fazie ustnej. Ujęcie logopedyczno-ortodontyczne, „Forum Logopedyczne”, 19, 138-151.
- Pluta-Wojciechowska D., 2015, Zaburzenia czynności prymarnych i artykulacji. Podstawy postępowania logopedycznego, Wyd. II, Bytom.
Opracowała: Marta Giza – logopeda