„Połykanie jest złożoną czynnością fizjologiczną, polegającą na przetransportowaniu odpowiednio przygotowanego pokarmu z jamy ustnej przez gardło do dalszych odcinków przewodu pokarmowego. Odruch ten rozwija się w 3.- 4. miesiącu życia płodowego i u niemowlęcia w całości ma charakter odruchowy, wrodzony” (Łuszczuk 2013, s. 57). Składa się z trzech faz: ustnej, gardłowej, przełykowej (Pluta-Wojciechowska 2015). Wyróżnia się dwa typy połykania: połykanie niemowlęce, zwane infantylnym oraz połykanie dojrzałe, inaczej somatyczne (Skrzek 2016).
Początkowo dziecko połyka układając przednią część języka płasko. U niemowlęcia można go zobaczyć poprzez rozchylenie warg. Kiedy wyrżną się zęby „(…) język napiera na nie (…) lub wsuwa się między zęby bez zespalania się lub z zespoleniem językowo-wargowym” (Emiluta-Rozya 2013, s. 38). W połykaniu biorą udział wargi, które są napięte. Mięśnie żwacze natomiast są rozluźnione (Emiluta-Rozya 2013).
Prawidłowe połykanie występujące u osoby dorosłej charakteryzuje się: napięciem mięśni żuchwowo-gnykowych, pionizacją szerokiego języka z umiejscowieniem jego przedniej części w okolicy dziąseł (przy czym nie występuje napieranie języka na zęby), układem zbliżonych do siebie zębów, czyli stycznością żuchwy ze szczęką górną, swobodnym domknięciem rozluźnionych warg, które można rozchylić (Emiluta-Rozya 2013).
Połykanie kształtuje się wraz z rozwojem człowieka. Wśród zmian rozwojowych wymienia się zmianę proporcji jamy ustnej względem języka, wyrównanie tyłożuchwia fizjologicznego, wyrośnięcie zębów, wydłużenie się dolnej części twarzy. Na transformację tej funkcji ma wpływ również sposób karmienia dziecka oraz konsystencja podawanych pokarmów. Nie bez znaczenia pozostaje stan i proces dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego, który odpowiada za koordynację ruchów i prawidłowe napięcie mięśniowe (Emiluta-Rozya 2003). Czynnikami mającymi wpływ na transformację połykania są także: pionizacja postawy, budowa i wielkość języka oraz stan wędzidełka podjęzykowego, jak również wyrzynanie się zębów siecznych (Pluta-Wojciechowska 2015).
Transformacja połykania niemowlęcego w dojrzałe charakteryzuje się zmianą pozycji języka z poziomej do pionowej. Język ulega wzniesieniu oraz umieszczeniu w jamie ustnej właściwej. Istotna jest styczność wzniesionego szerokiego języka z okolicą górnych dziąseł (Pluta-Wojciechowska 2015). Ogromne znaczenie ma też praca boków języka. Ich zadaniem jest pomoc w utrzymaniu pokarmu między grzbietem języka a podniebieniem (Pluta-Wojciechowska 2011). Transformacja połykania powinna nastąpić do 3 roku życia. W 4 roku życia połykanie niemowlęce jest już uznawane za dysfunkcję (proces transformacji został zatrzymany i nie wykształciło się w pełni połykanie dojrzałe) (Pluta-Wojciechowska 2015).
Prawidłowe wymówienie poszczególnych głosek wymaga podobnych ruchów właściwych jak przy pobieraniu pokarmów i połykaniu. Nieprawidłowy schemat wykonania czynności połykania przyczynia się do powstania wadliwej artykulacji. Wady wymowy są jednak „(…) bezpośrednim skutkiem realizacji zaburzonego schematu czynności, ponieważ w obydwu przypadkach wykonywane są te same, nieprawidłowe ruchy” (Łuszczuk 2013 za Mackiewicz 2001, 1992, s. 58).
Bibliografia:
- Emiluta-Rozya D., 2013, Całościowe badanie logopedyczne z materiałem obrazkowym, Wyd. 1, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa.
- Łuszczuk M., Zaburzenia czynnościowe w obszarze narządu żucia jako podłoże wad wymowy, „Forum Logopedyczne”, Nr 21, 2013, 55 – 62.
- Mackiewicz B., 1998, Znaczenie pionizacji końca języka do poprawnej artykulacji głosek, [w:] B. Rocławski (red.), Opieka logopedyczna od poczęcia, Glottispol, Gdańsk.
- Malicka I., Oddychanie jako jedna z funkcji prymarnych, Forum Logopedyczne, Nr 21, 2013, 47 – 54.
- Pluta-Wojciechowska D., 2011, Mowa dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia, Wyd. I, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków.
- Pluta-Wojciechowska D., 2011, Paradygmat postępowania w przypadku zaburzeń połykania w fazie ustnej. Ujęcie logopedyczno-ortodontyczne, „Forum Logopedyczne”, 19, 138-151.
- Pluta-Wojciechowska D., 2015, Zaburzenia czynności prymarnych i artykulacji. Podstawy postępowania logopedycznego, Wyd. II, Bytom.
- Rocławski B., 2001, Słuch fonemowy i fonetyczny. Teoria i praktyka, Wyd. II zmienione, Glottispol.
- Skrzek J., 2016, Diagnoza i terapia funkcji pokarmowych w obrębie okolicy orofacjalnej – połykania, gryzienia i żucia, [w:] K. Kaczorowska-Bray, S. Milewski (red.), Wczesna interwencja logopedyczna, Harmonia Universalis, Gdańsk.